Aktualności

Raport IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change, pol. Międzyrządowy Panel ds. Zmiany Klimatu) zamykający szósty cykl kompleksowych analiz stanu globalnego klimatu, zaprezentowany został światowej społeczności 20 marca 2023 r. Raport stwierdza ponad wszelką wątpliwość, że tempo i skala tego, co zrobiliśmy do tej pory, aby zapobiec i złagodzić skutki zmiany klimatu nie są wystarczające. Z wniosków zebranych w raporcie płynie do nas przesłanie o tym, że musimy działać teraz, ponieważ stoimy przed widmem strat i zniszczeń w bardzo bliskiej przyszłości.

„Klimatyczna bomba zegarowa tyka. Ale dzisiejszy raport IPCC jest przewodnikiem, jak rozbroić klimatyczną bombę zegarową. Jest to przewodnik przetrwania dla ludzkości. Jak widać, granica 1,5 stopnia jest osiągalna, ale będzie to wymagało milowego kroku w działaniach na rzecz klimatu." — powiedział sekretarz generalny ONZ António Guterres.

Globalne ocieplenie wywołane przez ludzi spalaniem paliw kopalnych już w 2015 roku osiągnęło 1,1°C i stale rośnie. Punktem odniesienia dla wzrostu jest średnia globalna temperatura sprzed epoki spalania paliw kopalnych na przemysłową skalę. Zmiana globalnego klimatu spowodowana nadmiarowym ociepleniem jest bezprecedensowa w najnowszej historii świata, a wywołane nią niespotykane od tysiącleci zjawiska — od wzrastającego poziomu mórz, przez ekstremalne zjawiska pogodowe, po znikający lód — występują obecnie we wszystkich regionach świata. Profesor Petteri Taalas, szef Światowej Organizacji Meteorologicznej powiedział wprost "ten raport pokazuje, że zmierzamy obecnie w kierunku ocieplenia o 2,2°C do 3,5°C. Ocieplenie o 3 stopnie miałoby dramatyczny wpływ na ludzkie zdrowie, biosferę, bezpieczeństwo żywnościowe i światową gospodarkę. Wielu z tych zagrożeń można będzie uniknąć, jeśli nie przekroczymy 1,5 stopnia ocieplenia."

Raport podsumowujący szósty cykl (AR6) IPCC dostarcza szczegółowych informacji o tym, gdzie i w jaki sposób dodatkowe ocieplenie zwiększy skalę tych zmian. Autorzy informują w szczegółach, że każde dodatkowe 0,5°C średniej globalnej temperatury spowoduje wyraźnie dostrzegalny wzrost trendu częstotliwości i nasilenia ekstremalnych upałów, intensywnych opadów deszczu i regionalnych susz.

Rosnące temperatury zwiększają również prawdopodobieństwo osiągnięcia niebezpiecznych punktów krytycznych w systemie klimatycznym, które jeśli zostaną raz przekroczone, uruchomią samowzmacniające się sprzężenia zwrotne, dodatkowo zwiększając globalne ocieplenie i prowadząc do trwałych i nieodwracalnych zmian w systemie klimatycznym. Niektóre z tych procesów są już w toku (zamierająca rafa koralowa, topniejące lodowce kontynentalne, znikający lód arktyczny), inne, jak np. topnienie lądolodu Grenlandii, czy wysychanie lasów Amazonii są procesami długofalowymi i nadal mamy szansę je powstrzymać ratując klimat przed nieodwracalną zmianą i zależnych od niego ludzi.

Główne wnioski zawarte w raporcie to:

• Wpływ zmiany klimatu na ludzi i ekosystemy jest rozleglejszy i dotkliwszy niż wcześniej zakładano, a przyszłe zagrożenia będą gwałtownie eskalować wraz z każdym ułamkiem stopnia ocieplenia.
• Środki dostosowawcze mogą skutecznie budować odporność, ale potrzebne są większe środki finansowe umożliwiające wdrożenie integrowanych działań adaptacyjnych i mitygacyjnych.
• Niektóre skutki klimatyczne są już tak poważne, że nie można się do nich przystosować, co prowadzi do strat i szkód.
• Globalne emisje gazów cieplarnianych muszą osiągnąć szczyt przed 2025 r. w scenariuszach zakładających ograniczenie wzrostu temperatury do 1,5°C.
• Świat musi szybko odejść od spalania paliw kopalnych — głównej przyczyny kryzysu klimatycznego.
• Potrzebujemy również pilnej i ogólnosystemowej społeczno-ekonomicznej transformacji, aby zapewnić przyszłość odporną na zmianę klimatu.
• Usuwanie dwutlenku węgla jest obecnie niezbędne, aby ograniczyć globalny wzrost temperatury do 1,5°C.
• Finansowanie zarówno łagodzenia, jak i adaptacji, musi dramatycznie wzrosnąć w tej dekadzie.
• Ośrodki miejskie mają znaczący potencjał by przewodzić w skutecznej adaptacji.
• Zmiana klimatu — w tym także wysiłki na rzecz przystosowania się do niej i łagodzenia jej skutków  — pogłębi nierówności pomiędzy krajami i wewnątrz społeczeństw, o ile nie uda nam się zapewnić sprawiedliwej transformacji.

Transformacyjne środki przystosowawcze do zmiany klimatu mają kluczowe znaczenie dla zapewnienia bezpiecznej przyszłości. Jako organ ONZ, IPCC wskazuje możliwości zapewnienia środków adaptacyjnych, które napędzą zmiany systemowe, i które obejmując różne sektory zostaną sprawiedliwie rozdzielane w zagrożonych regionach.

Synergia zastosowań

Autorzy podkreślają, że dobrą wiadomością jest to, że często istnieją silne synergie między łagodzeniem zmian a adaptacją. Na przykład, w globalnym systemie żywnościowym, praktyki rolnictwa przyjaznego dla klimatu (jak agroleśnictwo), mogą poprawić odporność na wpływ zmiany klimatu, jednocześnie przyspieszając jej łagodzenie.

Adaptacja oparta na ekosystemach może pomóc społecznościom przystosować się do skutków, które już teraz niszczą ich życie i źródła utrzymania, jednocześnie chroniąc różnorodność biologiczną, wzmacniając zdrowie ludzi, zwiększając bezpieczeństwo żywnościowe, zapewniając korzyści ekonomiczne i zwiększając sekwestrację dwutlenku węgla. Wiele ekosystemowych środków dostosowawczych – w tym ochrona, odbudowa i zrównoważone zarządzanie ekosystemami, a także bardziej zrównoważone praktyki rolnicze, takie jak włączanie drzew do gruntów rolnych i zwiększanie różnorodności upraw – można już wdrażać stosunkowo niskimi kosztami. 

IPCC przyznaje też, że w latach 2015-2022 zaobserwowano postępy w planowaniu i wdrażaniu adaptacji we wszystkich sektorach i regionach. Rosnąca świadomość społeczna i polityczna w zakresie wpływu na klimat i ryzyko związane z niedziałaniem sprawiły, że co najmniej 170 krajów i wiele miast włączyło adaptację do swoich polityk klimatycznych i procesów planowania.

Reset globalnej gospodarki

Raport kładzie nacisk na konieczność głębokich redukcji emisji gazów cieplarnianych ze spalania paliw kopalnych w całym systemie społeczno-ekonomicznym. Wytwarzanie energii, budownictwo, przemysł i transport są odpowiedzialne za blisko 80% światowych emisji, podczas gdy rolnictwo, leśnictwo i inne formy użytkowania gruntów odpowiadają za pozostałą część. Kompleksowo, strategie wycofywania paliw kopalnych zakładają wycofanie istniejącej infrastruktury paliw kopalnych, anulowanie nowych projektów, modernizację elektrowni zasilanych paliwami kopalnymi wyposażając je w technologie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) oraz zwiększanie skali przedsięwięć opartych na odnawialnych źródłach energii, takich jak energia słoneczna i wiatrowa (które są obecnie tańsze niż paliwa kopalne w wielu regionach).

IPCC przyznaje, że dekarbonizacja we wszystkich systemach przy jednoczesnym budowaniu odporności nie wystarczy do osiągnięcia globalnych celów klimatycznych. Raport stwierdza, że powodzenie transformacji opisanej przez wszystkie ścieżki ograniczające ocieplenie do 1,5°C, zależeć będzie od usuwania pewnej ilości dwutlenku węgla. Podejścia te obejmują zarówno naturalne rozwiązania, takie jak sekwestracja i magazynowanie węgla w drzewach i glebie, jak i nowe technologie, zakładające pobieranie dwutlenku węgla bezpośrednio z powietrza. 

Finansowanie adaptacji

IPCC przedstawił szacunki mówiące, że aktualne finansowanie związane z paliwami kopalnymi — zarówno publiczne jak prywatne — znacznie przewyższa środki kierowane obecnie na inwestycje związane z łagodzeniem zmiany klimatu i przystosowaniem się do niej. Ta przewaga jest znacząca pomimo, że roczne publiczne i prywatne finansowanie działań na rzecz klimatu wzrosło o ponad 60% od czasu piątego raportu oceniającego IPCC (2014).

Raport szacuje, że finansowanie działań związanych ze zmianą klimatu będzie musiało wzrosnąć od 3 do 6 razy do 2030 r., aby zapewnić osiągnięcie celów łagodzenia zmiany klimatu. Raport przypomina także, że rozwój odporny na zmianę klimatu integruje adaptację i łagodzenie, zaś umożliwienie zrównoważonego rozwoju zwiększa wytrzymałość i zdolność adaptacyjną wszystkich stron. Zapewnić go może ściślejsza współpraca międzynarodowa, w tym lepszy dostęp do koniecznych zasobów finansowych dla wrażliwych regionów, sektorów i grup, oraz sprzyjające włączeniu społecznemu zarządzanie.

Piłka jest po naszej stronie boiska

Strategiczna rola raportów IPCC polega na zebraniu najnowszej wiedzy opartej na dowodach, wokół których panuje zgoda środowiska naukowego, i udostępnienie tej wiedzy środowiskom decyzyjnym w zakresie systemów energetycznych czy gospodarki lądowej. Zerowe emisje netto do 2050 r. to cel średnich wyników dla świata, co również oznacza, że kraje, które są w znacznie lepszej kondycji muszą być w stanie przyspieszyć ten proces po swojej stronie.

Opublikowany raport AR6 został zatwierdzony przez rządy państw-uczestników Międzyrządowego Panelu ds. Zmiany Klimatu. Tak więc poprzez ten raport, rządy również przemawiają do siebie z ostrzeżeniem przed zgubnymi skutkami niedziałania. W trakcie konferencji prezentującej wnioski z raportu, Hoesung Lee, przewodniczący IPCC powiedział "Nauka jest jednomyślna. To, czego potrzebujemy najbardziej dzisiaj, to woli ze strony decydentów i wsparcia społecznego. Aby podjąć natychmiastowe działania, potrzebujemy osobistej motywacji wszystkich stron." Dodał też, że raport można podsumować jako przesłanie nadziei "Upewnijmy się, że dokonujemy właściwych wyborów, ponieważ ich skutki będą odczuwalne przez kolejne tysiące lat."